نام مشهور او جندب بن جنادهی غفاری است. نامهای دیگری که برای او ذکر شده عبارت است از: بریر بن عبدالله، بریر بن جناده، بریر بن عشرقه، بریر بن جندب، جندب بن عبدالله و جندب بن سکن.
امّا نام مشهور و صحیح او همان جندب بن جنادهی غفاری است. کنیه او ابوذر است و به همین کنیه مشهور است.(١)
وی یکی از یاران بزرگ حضرت رسول اکرم(ص) است و پنجمین نفری است که اسلام آورد.(٢)
ایشان از افرادی بودند که قبل از اسلام یکتاپرست بوده و زمانی که اسلام آورد به دستور پیامبر اکرم(ص) به محل زندگی خود بازگشت.
حضرت رسول(ص) زمانی که وارد مدینه شدند بین مسلمانان عقد اخوت بستند، بنابر نقلی بین ابوذر و سلمان محمدی (فارسی) عقد اخوت جاری کردند و از ابوذر عهد گرفتند که از سلمان نافرمانی نکند.(٣)
اسلام آوردن ابوذر
هنگامی که ابوذر شنید در مکه شخصی به پیامبری مبعوث شده، به برادرش انیس گفت: مهیّای سفر مکه شو و برو از آنجا برایم خبر بیاور که آثار و علائم آن مرد که مدعی نبوّت است چیست؟
برادر ابوذر آمد مکّه و مطالبی را دید و شنید و به محل خود بازگشت و به ابوذر گفت: وی به نیکی امر میکرد و از زشتیها بازمیداشت و کلام شیوا و موزونی داشت ولی شبیه شعر نبود. ابوذر در جواب برادر گفت: آن چیزی که میخواستم را نیاوردی و آتش قلبم را خاموش نکردی. و خود مهیّای سفر به مکّه شد. وقتی به مکّه رسید وارد مسجد شد و چون نمیتوانست خواسته خود را اظهار کند (چرا که خطر جانی برایش داشت)، نشست در گوشهای از مسجد تا شب فرا رسید وقتی خواست بخوابد، حضرت امیر المؤمنین(ع) دیدند که ابوذر غریب است آمدند و ابوذر را به خانه خود بردند و تا صبح با یکدیگر حرفی نزدند، صبح که فرا رسید ابوذر به مسجد بازگشت ولی روز دوم نیز پیامبر را ندید و شب هنگام که خواست بخوابد، حضرت امیر(ع) آمدند و فرمودند: آیا وقت آن نشده که به خانه برگردی (منظور خانه امیرالمؤمنین(ع) است) و ابوذر را مثل شب گذشته به خانه بردند و در شب دوم نیز چیزی نپرسیدند. به همین صورت روز سوم گذشت و در شب سوم حضرت امیر(ع) پرسیدند: نمیخواهی بگویی که به چه کاری به مکّه آمدهای؟
ابوذر گفت: اگر عهد کنی که در خواستهام کمکم کنی میگویم. حضرت فرمودند: چنین خواهم کرد.
ابوذر گفت در پی پیامبر هستم. حضرت امیرالمؤمنین علی(ع) فرمودند: صبح تو را به خانه پیامبر میبرم. من از جلو حرکت میکنم و تو از پشت سر به دنبالم بیا و هر کجا که احساس خطر کردم مینشینم و الاّ به هر خانهای وارد شدم تو نیز وارد شو.
صبح هنگام حضرت از جلو و ابوذر به دنبال ایشان حرکت کرده و وارد خانه پیامبر(ص) شدند.
ابوذر به پیامبر سلام کرد و حضرت پس از جواب سلام فرمودند: تو کیستی؟ ابوذر جواب داد: مردی از قبیله غفار هستم. و خلاصه در همان مجلس مسلمان شد.
حضرت رسول(ص) فرمودند: در مکّه اسلام خود را اظهار نکن چرا که از جان تو ترسناکم ولی به میان قوم خود برو و امر مرا به آنان برسان تا زمانی که به تو خبر بدهم.
ابوذر گفت: به خدایی که جانم در دست اوست در جلو چشمان مردم مکه میایستم و فریاد میکشم و اسلام خود را اظهار میکنم.
ابوذر از همان جا به مسجد آمد و فریاد کشید: «أشهد أن لا إله إلاّ الله و أنّ محمّداً عَبْدُه وَ رَسولُه»
مردم که این سخن را شنیدند به ابوذر حملهور شدند و او را مفصلاً کتک زدند تا از هوش رفت. عباس عموی پیامبر که این صحنه را دید خودش را روی ابوذر انداخت و به مردم گفت: مگر نمیدانید آن مرد از طایفه غفار است و آنها در مسیر شما به شام هستند. و به این صورت جان ابوذر را نجات داد. روز دوم نیز همین کار را ابوذر تکرار کرد و دوباره کتک مفصّلی خورد و عباس او را از کشته شدن نجات داد. پس از این ماجرا ابوذر به قبیله خود بازگشت.(٤)
فضائلی از ابوذر:
قال النبی(ص) : ابوذر فی اُمَّتی عَلی زُهْدِ عیسی بن مریم». زهد و پاکی ابوذر در میان امّت من مانند زهد عیسی بن مریم است.(٥)
رسول خدا(ص) فرمودند: آسمان سایه نیفکند و زمین حمل نکرد کسی را که از ابوذر راستگوتر باشد، او تنها زندگی میکند، تنها میمیرد، تنها برانگیخته میشود و تنها داخل بهشت میشود.(٦)
رسول اکرم(ص) فرمودند: بهشت به چهار نفر مشتاق است و ایشان علی(ع) ، عمّار یاسر، ابوذر و مقداد است.(٧)
صفوان میگوید از امام صادق(ع) شنیدم که فرمودند: پیامبر میفرماید: خدا به من فرمان داده است که چهار نفر را دوست داشته باشم. از ایشان پرسیدند: آنها چه کسانی هستند؟ پیامبر فرمود: علی بن ابی طالب، مقداد، ابوذر و سلمان.(٨)
ابوذر آنقدر پارسا و زاهد و عابد و شجاع بود که در این مختصر توان بیان آن نیست و بالاتر از همه خصائص ابوذر، دوست داشتن ابوذر و اطاعت بالای وی از اهل بیت(ع) بود. ابوذر از جمله نفرات معدودی بود که در ماجرای غصب خلافت امیرالمؤمنین(ع) مردانه از ایشان دفاع کرد و هیچگاه با خلفا مماشات و بیعت نکرد و این رویه را داشت تا زمانی که عثمان به واسطه بذل و بخششی که از بیتالمال به اطرافیان خود داشت و خلافکاریهایی که انجام میداد را دید و اعتراض کرد و به روشنگری میپرداخت و عثمان نیز هر کاری که میکرد ابوذر را نمیتوانست آرام کند تا اینکه به شام تبعید کرد. ابوذر در شام نیز به اعتراضات خود به دستگاه عثمان و معاویه ادامه داد تا جایی که معاویه درخواست کرد که عثمان او را بازگرداند. عثمان نیز ابوذر را بازگرداند و کتک مفصّلی به ابوذر زد و او را به ربذه تبعید کرد و دستور داد که هنگام تبعید کسی با ابوذر سخن نگوید و او را بدرقه نکند و به مروان دستور داد که فرمانش را اجرا کند. لذا کسی جز امیر المؤمنین(ع) و عقیل بن ابیطالب، حسنین(ع) ، عمّار و عدّهی کمی از بنیهاشم جرأت نکرد، ابوذر را بدرقه کند.
سرانجام ابوذر در سال ٣١ یا ٣٣ هجری قمری در ربذه وفات یافت.(٩) و مالک اشتر در راه بازگشت از حجّ، بر وی نماز خواند و او را دفن کرد.
روحش شاد و راهش پر رهروباد.
پی نوشتها:
در این نوشتار از کتاب ارزشمند دائرۀالمعارف صحابه پیامبر اعظم(ص) استفاده شده است.
١ـ قاموس الرجال، شوشتری، ج ٢، ص ٧٢٦ .
٢ـ البدء والتاریخ، مطهر بن طاهر مقدسی، ج ٥، ص ٩٣ .
٣ـ روضهی کافی، کلینی، ص ١٦٣ .
٤ـ اعیان الشیعۀ، امین عاملی، ج ٤، ص ٢٢٦.
٥ـ الاستیعاب، ابن عبدالبر، ج ٤، ص ١٦٥٥ ـ اسدالغابۀ، ابن اثیر، ج ٥، ص ١٠١.
٦ـ بحارالأنوار، علامه مجلسی، ج ٢٢، ص ٣٤٣.
٧ـ الخصال، شیخ صدوق، ص ٣٠٣.
٨ ـ قرب الإسناد، حمیری قمی، ص ٥٦ و ٥٧.
٩ـ الإستیعاب، ابن عبدالبر، ج ٤، ص ١٦٥٥.
تهییه شده در دفتر نشر فرهنگ و معارف اسلامی مسجد هدایت _ سعید بلوکی
